•• Sayı Tam Dosyası

•• Son Sayı  Cilt:12  Sayı: COVID-19 Sonrası Kentsel Kamusal Mekânların Dönüşümü Özel Sayısı Eylül-2021

COVID-19 Sonrası Kentsel Kamusal Mekânların Dönüşümü

Kentsel kamusal alanlar, toplumun her kesiminin eşit ölçüde kullanım hakkının olduğu, hareketlilik ve erişime açık, çeşitli kültürel, sosyal ve ekonomik faaliyetler ile toplanma, bekleme, dağılma gibi eylemlerin gerçekleştiği, kamusal kullanımlara açık ve bu bağlamda planlanması ve tasarlanması gerektiğini savunduğumuz ortamlardır. Kentsel kamusal alanlar, işlevsel ve yapısal olarak tanımlanmış kişi, grup veya grupların ortak toplumsal özelliklerini takiben ortaya çıkabilmelerinin yanında, çeşitli fiziksel, toplumsal, kültürel ve simgesel özellikleriyle sınırları belirlenmiş oluşumlar olarak da karşımıza çıkabilirler.

Kentlerde yapılı çevre dışındaki tanımlı boşlukları oluşturan bu alanlar, günümüz kentlerindeki kalabalıklaşmanın ve düzensizliğin yarattığı karmaşaya bir çözüm olarak, “insan odaklı mekânlar”, “yaya dostu kentler”, “sakin kentler” ve benzeri yaklaşımlarla daha insan dostu, canlı dostu, yaşanılır alanlar haline getirilmeye çalışılmaktadır. Bu kapsamda, kamusal alanların “kamusallık” işlevini sürdürebilmesi için “kamu” yu oluşturan tüm vatandaşların erişimine ve kullanımına açık olması; aynı zamanda teşvik edici olması gerekir.

Kentsel kamusal alanlar, tarih boyunca, kentsel işlevlerin özelleşmesi ve kentlerde yeni merkezlerin ortaya çıkması, kentsel işlev hiyerarşisindeki değişimler, iletişim ve bilişim teknolojilerindeki gelişmeler gibi küresel faktörler yanında, bireyselliğin ön plana çıkması, sosyal-mekânsal kimliklerin egemenliği, çevresel ve iklimsel değişimler, sosyo-politik özellikler gibi yerel faktörlerin de etkisi altında değişim ve dönüşüme uğramışlardır. Yine tarihsel süreç incelendiğinde, pek çok coğrafyada geniş bir alanda yayılan ve etkisini gösteren salgın hastalıklar – ‘pandemi’ de, kamusal alanların değişimine, dönüşümüne ve yeniden biçimlenmesine sebep olan bir diğer önemli faktör olarak karşımıza çıkmaktadır.

Günümüzde COVID-19 sürecinde ve sonrasında kentsel kamusal alanların yeniden düşünülmesi sürecini deneyimliyoruz. Bu bağlamda, yaşanmakta olan çevresel ve kentsel sorunlarla birlikte, pandemi sürecinin, kaynakların daha iyi kullanılması, daha fazla işbirliği yapılması, sorunlara daha yaratıcı çözümler üretilmesi gibi konularda yeni bir itici güç olmasına olanak yaratılabilir mi? Bu dönem ve dönem sonrası; kent araştırmacıları, mimarlar, kentsel tasarımcılar, kent plancıları ve eğitimciler için nasıl yeni bir görev ve sorumluluk alanı kurgulamaktadır? Bizlere ne tür ödevler ve çıkarsamalar düşmektedir? Nasıl daha insan odaklı, daha güvenli, daha eşitlikçi, daha yaya & bisiklet dostu, daha erişilebilir, daha kapsayıcı, daha demokratik, daha paylaşımcı, daha yeşil, daha sakin, daha güvenli, daha yaşanabilir, daha sağlıklı kentsel kamusal alanlar yaratmamız mümkün olabilir?

İşte aklımızda bu düşünceler ve sorularla, İdealKent’in ‘COVID-19 Sonrası Kentsel Kamusal Mekânların Dönüşümü’ özel sayısında, pandemi süresince ve sonrasında, kentlerimiz ve kentsel kamusal alanlarımız üzerine görüşlerin, hayallerin ve önerilerin paylaşılacağı, kentsel kamusal alanlar ve dayanıklı kentler, kentsel kamusal alanlarda sürdürülebilirlik, kamusal sağlık ve kentsel-kamusal alan ilişkisi, sağlıklı kentler ve kentsel kamusal alanlar, ve benzeri farklı içeriklerde ve çift yönlü ilişkileri tartışmaya açan, nitel ve nicel araştırmaya dayalı yazılara yer verebilmek üzere çağrımızı yaptık, bundan yaklaşık bir yıl önce!

İtiraf etmeliyiz ki, heyecanla başlattığımız çağrı süreci, bizi hiç tahmin edemeyeceğimiz şekilde zorladı. Aslında bizi zorlayan ‘hayat’tı! Süreç içinde elimize ulaşan özellikle genç akademisyen adayları ve genç araştırmacılar tarafından hazırlanmış 52 adet birbirinden değerli makalenin değerlendirilmesi sürecinde, deprem, yangın, hastalık, ölüm gibi hayatın beklenmedik (ya da beklendik) gerçekleriyle yüz yüze gelerek mücadele etmek durumunda kaldık. Pandemi, pandemi sürecindeki farklılaşmalar, pandeminin yanında yaşanan diğer gerçeklikler, afetler (yangınlar, sel baskınları, vb.) toplumsal yaşamı ve bizleri doğrudan etkileyen radikal faktörler oldu. Ancak aynı zamanda, bu trajik süreçler ile çevrelenen pandeminin, akademik üretime de doğrudan yansıdığını gördük. Diğer bir deyişle, krizler ve afetler, akademik üretimi etkiledi: pandemi odaklı yaşam ve pandemi odaklı düşünsel üretim baskın hale geldi. Bizler de bu zorlu süreçte, üretkenliğin artışının da verdiği umutla, yılmadık, yorulmadık; ancak biraz geciktik! Bu yüzden hepinizden özür diler, sabrınız için teşekkür ederiz. Yine de sonunda, 2019 yılı başından bugüne kadar yaşamakta olduğumuz pandemi koşullarından / koşullarıyla beraber üretilmiş 23 adet makale ile sayımızı sizlerle paylaşabilme noktasına geldik. Sayı için süreci devam eden diğer makaleler ise bir sonraki sayımızda siz okuyucularımızla buluşacaktır.

Kapsam

Çok değerli ve özgün makalelerin bir araya gelmesiyle oluşturduğumuz bu sayımız, gündelik deneyimlerin akademik üretime yansımasının ve akademik üretimin bu deneyimden beslenmesinin bir yansıması niteliğinde diye düşünüyoruz. Yayımlanan makalelerin genelinde, kamusal ve özel mekânın kritik derecedeki önemi, yaşamın geçiciliği ve insanın sosyal bir varlık olduğunun izlerini bulacaksınız. Pandemi sürecinin sosyal ve psikolojik derinliği içinde, zorunlu olarak içe dönen yaşamların kentlileri ve mekân kullanıcılarını, ‘yer, yaşam kalitesi, kentsel mekân kalitesi, yapılı çevre kalitesi, doğal çevre, yeşil, kentsel mekân içinde yeşil, vb.’ kavramlara yönlendirdiğinin izlerini göreceksiniz. Yerel veya küresel örneklemlere odaklanan ve aşağıdaki ayrıntılı sorulara yanıtlar arayan çalışmalar bulacaksınız bu özel sayımızda:

• Önümüzdeki yakın ve uzun dönem süreçler için kentlerimiz ile nasıl bir sürdürülebilir ilişki içinde tasarlayabiliriz?
• Günümüzde COVID-19 sürecinde, benzeri toplumsal ve kentsel faydalar edinilmesi olası mı?
• Yerel ve merkezi yönetimlerin kentsel kamusal alanların değişim ve dönüşümündeki rolleri nelerdir?
• Bu muğlak dönemin sıkıntılarının potansiyellerini ve dinamiklerini keşfedebilir miyiz?
• Bu dönem, kentlerimiz ve kentsel mekânlarımızın geleceği için bir fırsata dönüştürülebilir mi?
• Bu dönem ve dönem sonrası kent araştırmacıları, eğitimciler ve yerel yönetimler yeni pozisyonlar alabilir mi? Mevcut şartlar altında meslek insanlarının rolü nasıl bir değişime, dönüşüme uğrayabilir?
• COVID-19 krizine karşı kentlerimizde sosyal ve fiziksel mesafelendirmeyi kolaylaştırıcı kentsel kamusal alan tasarım çözümleri üretilebilir mi?
• Sokaklarımızın daha yaya ve bisiklet dostu, daha yürünebilir mekânlara dönüştürülmesi orta ve uzun vadede mümkün mü?

Sayımızın bir diğer özelliğinin de gelen ve yayımlanan çalışmaların çok geniş çerçevede anahtar terimler sunması olduğunu ifade etmek isteriz. Kanımızca burada sunulan çeşitlilik ve çok seslilik, pandemi konusuna ne kadar farklı bakılabileceğinin, farklı coğrafyaların sunduğu zenginlikler ile değerlenen farklı bakış açıları ve araştırma metodolojileri ve örneklemler sunulabileceğinin bir göstergesidir.

İşte bu çeşitlilik içinde bir araya getirmiş olduğumuz çalışmaları, kendi aralarında

• Kavramsal çerçeve
• Kamusal alan-mekân- tasarım ilişkileri
• Arayüz mekânları & kavramsal mekân/ örnekler
• Kentsel mekânda sosyal yaşam pratiği ve tüketim
• Kamusal mekân-sakin şehir
• Altyapı – teknik çerçeve
• Güvenlik
• Toplumsal cinsiyet eşitliği / etnik katmanlar
• Mimarlık

görünmez sanal ara tema akışı olarak sizlerle paylaşıyoruz ve iyi okumalar diliyoruz.

 Son söz ve teşekkür

Buradaki yazılar, pandemi sürecinin kısmen deneysel ilk ürünleri. Bizler, devam eden pandemi ile birlikte bu düşünsel üretim süreçlerin de farklılaşarak devam edeceğine inanıyoruz. Bu sayının ortaya çıkmasında emeği geçen tüm dergi ekibine, bize bu işte güvenip destek olan başta Sayın Emir Osmanoğlu olmak üzere tüm dergi sorumlularına, özgün çalışmalarıyla bu sayıyı mümkün kılan değerli yazarlara ve gönderilen çalışmaları büyük bir bilimsel titizlikle inceleyen değerli hakemlere en içten teşekkürü borç biliriz.

Sağlıkla kalın…

Prof. Dr. Şebnem Önal Hoşkara, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Mimarlık Bölümü

Prof. Dr. İpek Akpınar, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Mimarlık Bölümü